ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΜΑΝΤΟΥ
  Ομοτίμου καθηγητού της Βυζαντινής Ιστορίας
  Ακαδημαϊκού


 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΚΑΝΑΒΗΣ

    Οι Χίοι ανέπτυξαν μέγα εμπόριον εις την Σμύρνην και την Κωνσταντινούπολιν,  καθώς και κοινωφελή δράσιν.
    Τα μεταξωτά της Χίου κατ'αρχάς, έπειτα και άλλα είδη συνετέλεσαν εις την ανάπτυξιν του Χιακού εμπορίου και την ανάδειξιν μεγάλων Χίων εμπόρων. Με το εμπόριον των μεταξωτών ησχολήθησαν κατ'αρχάς οι  Μαυροκορδάτοι και οι Σκαναβήδες, εκ των οποίων ένας, ο Δημήτριος Σκαναβής, απέβη πλουσιώτατος και παντοδύναμος.
    Περί του Δημητρίου Σκαναβή έγραψε πλατύτερον ο μακαρίτης Κωνσταντίνος Σγουρός εις φύλλα της εφημερίδος <<Νέα Χίος>> από του Αυγούστου 1910 μέχρι του Μαϊου 1911. Ολίγα περί Σκαναβήδων έγραψε και ο Αλέξιος Παχνός εις τα  <<Χιακά  Χρονικά>> (τ.6 , 1926, σ.199).
     Από ένα σημείωμα του έτους 1784 που εσώθη εις κώδικα των αγίων Αναργύρων και εδημοσιεύθη εις τα <<Χιακά Χρονικά>> (τ.1, 1911, σ.131) μανθάνομεν ότι ο Δημήτριος Σκαναβής ήτο υιός του Χατζή Κωνσταντή Σκαναβή και είχεν αδελφούς τον Χατζή Νικολό και τον Τζανή Σκαναβήν.
    Η πρώτη μνεία περί του <<μισέρ Δημητρίου Σκαναβή>> και της <<αρχόντισσας Σμαράγδας>> αφορά αφιέρωσιν κανδήλας εις εκκλησίαν το 1752.
    Αλλαι ειδήσεις ανέρχονται εις το έτος 1757 , ότε δια πατριαρχικού σιγγιλίου <<ο μισέρ Δημήτριος Σκαναβής>>, ο επίσης Χίος <<μισέρ Δημήτριος Καβάκος>> και άλλοι <<κατεστάθησαν επίτροποι του Κοινού>>. Η ανάδειξις εις το υψηλόν τότε αξίωμα του <<Επιτρόπου του Κοινού>> δεικνύει ότι ο Σκαναβής ήτο ήδη πλούσιος και ήσκει ισχυράν επίδρασιν.
    Το 1768 ο Σκαναβής, ως επίτροπος του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου εις την νήσον Αντιγόνην, καταγράφει τα σκεύη τα εκκλησιαστικά δια να τα προφυλάξη. Τούτο δεικνύει ευσέβειαν και φόβον Θεού. Χαρακτηριστική είναι η υπογραφή: <<Δημήτριος Σκαναβής ηός του μακαρίτου Χατζηκονσταντή Χήου πραματευτή>>. Ωστε και ο πατήρ του Δημητρίου ήτο έμπορος εις την Κωνσταντινούπολιν.
    Το 1779 ο Δ.Σκαναβής γράφει εις τον μητροπολίτην Θεσσαλονίκης και του ζητεί συγχώρησιν δι'ότι έπταισεν προς αυτόν, συγχώρησιν και δια την γυναίκα και τα τέκνα του.
    Το 1768 έγινε εις το σπίτι του Δ.Σκαναβή  εις το Μέγα Ρεύμα συνέλευσις επί τη ευκαιρία δε ονομάζεται <<ναζίρης>> της εκκλησίας (επόπτης,επίτροπος).
    Αναφέρονται διάφοροι γενναιοδωρίαι του. Επλήρωνε τακτικά 300 γρόσια, το <<δόσιμον>> της  μονής Καψοκαλυβίου του Αγίου  Ορους.  Επίσης διηυκόλυνε τα  οικονομικά  της μονής Ξενοφώντος εις το Αγιον Ορος.
     Είχε την δύναμιν να βοηθή και να καταδιώκη δια του πλούτου του. Το 1773 έσωσε τον κινδυνεύοντα συμμπολίτην του Διονύσιον μητροπολίτην Ανδριανουπόλεως δια δαπάνης δεκαοκτώ πουγγίων, τα οποία εδόθησαν δια του αδελφού του Τζαννή εις τον μέγαν βεζίρην Μουσούνογλουν. Αλλοτε εβοήθησε τον Προύσης Μελέτιον το 1773 να απαλλαγή κινδύνων. Ο Δημήτριος Σκαναβής διετέλεσε και επίτροπος του νοσοκομείου του Γαλατά του ιδρυθέντος υπό του Σταυράκογλου.
    Οτι ο Σκαναβής δια του πλούτου απέκτησεν δύναμιν και ηδύνατο να ασκή μεγάλην επίδρασιν δεν υπάρχει αμφιβολία.    Οτι εβοήθει την πατρίδα του Χίον εις πάσαν δύσκολον περίστασιν φαίνεται βέβαιον. Χαρακτηριστικόν είναι το γεγονός  το αναφερόμενον υπό του Αλέξανδρου Βλαστού εις τα <<Χιακά>> (2, 157) ότι ο Σκαναβής κατώρθωσε να εκδιώξη εκ της Χίου τριακόσιους Γενίτσαρους, οι οποίοι φρουρούντες το Κάστρον κατετυράννουν την νήσον όλην. Η Δημογεροντία της Χίου είχεν αποκτήσει μεγάλην δύναμιν ακριβώς διότι εβοηθείτο από τους εν Κωνσταντινουπόλει Χίους, βεβαίως δε παρά του Δημητρίου Σκαναβή, εν όσω εζη ούτος.
    Αλλά πόθεν επλούτησεν ο Σκαναβής ; Ο Σκαναβής ήτο υιός εμπόρου και έμπορος και αυτός, αναφέρεται δε συνεργασία αυτού μετά του Σκαρλάτου Σεβαστόπουλου. Τον μεγάλον όμως πλούτον αυτού απέκτησεν ο Σκαναβής ως προμηθευτής κοσμημάτων και άλλων πραγμάτων εις την σουλτανικήν αυλήν, εις τας αδελφάς των σουλτάνων Μουσταφά  Γ'  και  Αβδούλ Χαμήτ ,  Ζεϊνέπ και Εσμά και εις διαφόρους τούρκους μεγιστάνας. Ας σημειώσωμεν τας σχετικάς περί αυτών ειδήσεις. Κατά τον Ιστορικόν Κατάλογον του Καισαρείου Δαπόντε , <<ο Δημήτριος Σκαναβής, Χίος , επίσημος και αυτός δια τον έρωτα της σουλτάνας, δια τον οποίον εμεγαλύνθη και επλούτησεν, ως ουδείς  των  προ αυτού πραγματευτών Χιωτών και μετ'αυτόν , νομίζω όθεν αυτός  είναι ο νύν πραγματευτής της σουλτάνας και όλων των κατά καιρούς βεζιράδων. Καλοπροαίρετος όμως όντας έκαμε και αυτός και κάνει πολλά ψυχικά , πληρώνει και κάθε χρόνον τριακόσια γρόσια, το ετήσιον δόσιμον εις το Καψοκαλύβι του Αγίου Ορους πατέρων >>. Τα ίδια περίπου λέγονται εις το δωδέκατον βιβλίον  των μετά την άλωσιν του Υψηλάντου, το εκδοθέν εις την συλλογήν Hurmuzaki: <<άνθρωπος καλοπροαίρετος μεν, θυμώδης , μετανοεί όμως ευθύς εις όσα αυθαδώς ελάλησεν>>. Αλλαι πληροφορίαι ομιλούν περί του Σκαναβή, ως τυραννικού, ασεβούς, αθέου.
     Και ασεβής μεν και άθεος βεβαίως δεν ήτο ο Δ. Σκαναβής, αλλ'ότι ούτος έχων τόσην δύναμιν εύκολα εθύμωνεν και αντέδρα εις αντιρρήσεις και επιβουλάς φαίνεται επίσης βέβαιον. Οτι κατά τας εκλογάς μητροπολιτών ή και πατριαρχών ήθελε να ακουσθή η γνώμη του και ότι εν εναντία περιπτώσει αντέδρα κατά τον τρόπον του εύκολον είναι να το συμπεράνωμεν.
     Οπως φαίνεται εκ της ανωτέρω περικοπής του Καισαρίου Δαπόντε, ο Σκαναβής επλούτησεν προ πάντων ως προμηθευτής των πριγκηπισσών της αυλής και Τούρκων μεγιστάνων. Εκείθεν ήντλει και την δύναμιν του. Είχε τόσο στενάς σχέσεις με την αυλήν, ώστε ο Καισάριος Δαπόντε ομιλεί  περί έρωτος, τόσον επικινδύνου πράγματος δια την εποχήν. Φαίνεται ότι ο Σκαναβής εσυκοφαντείτο υπό των εχθρών του και δι'αυτό μόλις απέθανεν η αδελφή του σουλτάνου Αβδούλ-Χαμήτ του τρίτου , η πριγκίπισσα Ασμέ ή Εσμά εφυλακίσθη και εκαρατομήθη με την πρόφασιν ότι έκλεψεν <<τζοβαερικά>>, κοσμήματα από την σουλτανικήν αυλήν. Οπως τα περί έρωτος, ούτω και τα περί κλοπής ήσαν πράγματα αδύνατα δια τον ευφυή Σκαναβήν, αλλά ο φθόνος και η επιθυμία της δεσμεύσεως της περιουσίας του ωδήγησαν αυτόν εις την καρατόμησιν την 5ην Αυγούστου 1788.
    Κατά την συλλογήν Hurmuzaki  <<εδημεύθησαν άπαντα τα κτήματα και άσπρα και σπίτια του>>. Η οικογένεια του ηδυνήθη να τον θάψη εις  τον περίβολον <<της εν Χάσκιοϊ ιεράς εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής>>.
    Ο Σκαναβής είχεν ένα υιόν, τον Νικόλαον Σκαναβήν, ο οποίος έγινε <<ποστέλνικος>> και αντιπρόσωπος του ηγεμόνος Μαυρογένη κατά τον Υψηλάντην . Είχε και δυο θυγατέρας, εκ των οποίων η μία ενυμφεύθη τον Γιακουμή Σκυλίτζην και η άλλη τον Νικολό Σκυλίτζην.
    Επί του τάφου του Σκαναβή εχαράχθη έπειτα το εξής επίγραμμα (παρά Γεωργιάδη σ.378).

Τον ευσεβεί τη πίστει τελειωθέντα
έργοις αγαθοίς παντίοις κωμάσαντα,
πτωχοίς τ'επαρκέσαντα και πονήσαντα
Δημήτριον Σκαναβήν θνητόν τε όντα
ώδε κατέχω έως της συντελείας σώμα,
ψυχή δ'ουρανόν εις ανήλθεν.
                                                                                                                           Εν έτει,  αψπη'  (1788) Αυγούστου ε'

    Το επίγραμμα είναι κακόζηλον, αλλά τα εν αυτώ λεγόμενα περί ευσεβείας, φιλανθρωπίας και κοινωφελούς δράσεως πρέπει να είναι αληθή.
    Ο φόνος του Δημητρίου Σκαναβή παρέσυρεν εις την αυτήν τύχην και τον αδελφόν του Ζαννήν. Ούτος είχε πλουτίσει επίσης , διότι τηή συστάσει του Δημητρίου επρομήθευεν εμπορεύματα εις Τούρκους μεγιστάνας, παρηκολούθει και εις τας εκστρατείας τον γαμβρόν τού σουλτάνου και βεζίρην Μουσούνογλου, τον σύζυγον της Ζεϊνέπ. Το 1788 , ότε εκαρατομήθη ο Δ. Σκαναβής , ο Ζαννής ευρ'ισκετο εις Χίον, όπου οι Σκαναβήδες είχαν πολλά κτήματα και πύργους και εκκλησίας. Εκείθεν μετεκομίσθη ο Ζαννής και εκαρατομήθη επίσης , ετάφη δ'έπειτα πλησίον του αδελφού του. Προφανώς εδημεύθη και η περιουσία του Ζαννή.
    Αργότερα εφονεύθη υπό ιδιώτου και ο υιός του Ζαννή , Κωνσταντίνος Σκαναβής, γαμβρός του Σκαρλάτου Σεβαστόπουλου.
    Εκ των ανωτέρω φαίνεται ότι οι Σκαναβήδες, Σεβαστόπουλοι και Σκυλίτζηδες ήσαν συγγενείς.
    Ο Ζαννής και ο Κωνσταντίνος Σκαναβής ετάφησαν πλησίον του Δημητρίου , εγράφη δε εις τον τάφον των το εξής επίγραμμα.

Λίθος ο παρών και σαρκοβόρον χώμα,
γέγονεν άμα πατρός υιού το δώμα
πρώτον του πατρός Σκαναβή εκ της Χίου
τούνομα Τζανή αδελφού Δημητρίου,
είτα του υιού αυτού του Κωνσταντίνου,
δόλω κτανθέντος παρ'ασεβούς πανδείνου
εις του συγγενείς και πάντας τους φιλτάτους
καταλιπόντος πόνους αλγεινοτάτους.

                                                                                                                                  Εν έτει 1810 18 Μαρτίου

    Ούτος ο Κ. Σκαναβής είναι πιθανώς ο δανείσας εις την Κοινότητα Ύδρας ποσόν 1000 γροσίων.
    Η οικογένεια Σκαναβή και μετά τόσα δεινά δεν εξέπεσεν, διότι είχεν μεγάλους συγγενικούς δεσμούς. Η ακμή της οικογενείας ερμηνεύει τον φόνον δύο Σκαναβήδων κατά το 1821.
    Την 8ην Μαρτίου 1821 εκρεμάσθη ο <<ποστέλνικος>> Νικόλαος Σκαναβής, υιός βεβαίως του Δημητρίου Σκαναβή, αλλά πολύ γέρων, και την 6ην Μαϊου του 1821 ο Δημήτριος Σκαναβής, έγγονος πιθανώτατα του Δημητρίου, γαμβρός του Παπαρρηγοπούλου.
    Και μετά την νέαν τραγωδίαν η οικογένεια Σκαναβή δεν έπαυσε να αναδεικνύη αξιολόγους άνδρας. Το 1869 ο Ζαννής Σκαναβής, έγγονος ή δισέγγονος του καρατομηθέντος το 1788, είναι επίτροπος της ελληνικής κοινότητος Βιέννης, ώστε είχε διακριθή. Άλλος Σκαναβής , ο Νικόλαος είναι μέλος της πανισχύρου δημογεροντίας της Χίου κατά τα έτη 1839 και 1847.
    Τα ονόματα Κωνσταντίνος, Ζαννής, Δημήτριος, Νικόλαος επανέρχονται συχνά εις την οικογένεια των Σκαναβήδων.

                                                                                                                                        Απόδοσις  Κωνσταντίνος Σκαναβή Κωστάκης (2004)